Orcamento Participativo is de naam van het model voor bewonersbudget in het Braziliaanse Porto Alegre. Het is het beroemdste model ter wereld. Vanaf 1989 wordt er in Porto Alegre met een participatieve begroting gewerkt. Een methode voor het jaarlijks inrichten van de gemeentebegroting op basis van prioriteiten van de bewoners. Met meer dan 25000 deelnemende burgers per jaar kun je spreken van een groot succes. In vele honderden gemeenten in de wereld wordt vanaf de jaren ’90 van de vorige eeuw een Porto Alegre-variant uitgevoerd. Doordat Porto Alegre 1,4 miljoen inwoners kent is directe democratie wel erg moeilijk. Men heeft een vorm van getrapte directe democratie bedacht, om zo de stadsbegroting te kunnen inrichten. Het is vooral de burgemeester en zijn staf die deze methode propageren en het als belangrijk instrument inzetten als antwoord op het enorme geldgat dat er was om de meest minimale dienstverlening eerlijk over de stad te verdelen. De methode loopt stapsgewijs, en het hele jaar door en kenmerkt zich door veel bewonersmobilisatie, wijkdiscussies en financiële planningsvoorstellen. Om een en ander te stroomlijnen is de stad in 16 districten verdeeld en zijn er ook 5 onderwerpen die als stadsbreed thema worden gebudgetteerd.

Het begint in maart met de voorbereidingsbijeenkomsten in straten en buurten. Bewoners geven aan welke initiatieven en projecten ze nodig achten. Vervolgens worden er begrotingsprioriteiten gesteld in wijken. Deze worden verwerkt tot een stedelijke begroting. Ondertussen worden in de buurten van de stad allerlei investeringsvoorstellen gemaakt die in lijn liggen met de eerder gekozen begrotingsprioriteiten van het district. Een raad voor Participatieve Begroting (46 bewoners uit de districten) stelt een stedelijk begrotingskader voor en investeringsplannen. Deze worden weer in de wijken, buurten en straten besproken en bijgesteld. In september stelt de gemeenteraad het begrotingskader vast en november stelt de Raad voor Participatieve Begroting de begroting voor het komend jaar vast.

Alle stappen in de methoden zijn veel diverser dan hier geschetst en zeer planmatig op elkaar afgestemd, de discussies zijn breed maar worden naar steeds naar een eindpunt gebracht omdat het geld verdeeld moet worden. En het proces kent veel verdelingscriteria en bijbehorende werkvormen gebaseerd op wijkprioriteiten, kwaliteit van bestaande diensten en inwoneraantal.

Het hele proces wordt geleid vanuit 2 organisaties: GAPLAN is het planningsorgaan voor stadsontwikkeling en CRC die zich richt op het versterken van de relaties met burgers. Daarnaast zijn er nog districtscentra met medewerkers die als wijkmanagers de participatie  in wijken moeten stimuleren.

In werkelijkheid gaat het om ‘slechts’ 18-20% van de gemeentebegroting. In diezelfde werkelijkheid heeft het geleid een verschuiving van investeringen van de rijkere wijken naar de armere wijken. Er is meer gerealiseerd in basale diensten (wegen, waterleiding, scholen, crèches). Een 80% bewonerstevredenheid over de aanpak is erg hoog.